Khảo sát tình trạng vữa xơ động mạch đùi bằng siêu âm doppler mạch ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 chẩn đoán lần đầu

KHẢO SÁT TÌNH TRẠNG VỮA XƠ ĐỘNG MẠCH ĐÙI

BẰNG SIÊU ÂM DOPPLER MẠCH Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2

CHẨN ĐOÁN LẦN ĐẦU

BS Lê Đình Tuân¹,PGS. TS Trần Thị Thanh Hóa²,

PGS. TS Nguyễn Thị Phi Nga³,BSCK2 Nguyễn Thị Hồ Lan⁴

1.Đại học Y Dược Thái Bình; 2. Bệnh viện Nội tiết Trung ương

2. Học viện Quân Y; 4. Bệnh viện Nội tiết Trung ương

ABSTRACT

Study of femoral artery atherosclerosís by vascular doppler ultrasonography in the newly diagnosed type 2 diabetic patients

Backgroud: Type 2 diabetes mellitus causes many serious complications, one of the complications was that damaged of the lower limb artery. If it was not diagnosed and treated early, it would lead to the risk of amputation. One of the imaging tests most commonly used to assess cardiovascular diseases (CVDs) in daily practice is Doppler ultrasonographyof because Doppler ultrasound can measure femoral artery thickness, atherosclerotic plaque and assess the blood flow and arterial obstruction. Femoral artery is an easy section for surveying both size and structure by ultrasound and it is also the section with high rate of injury in peripheral artery disease in diabetes mellitus. Objective: To determine prevalence of increased femoral artery intima-media thickness (IMT) and atherosclerotic plaque and correlation between femoral artery IMT and atheroslerotic plaque with some relevant factors in patients with firstly-diagnosed type 2 diabetes mellitus (f2DM). Methods: Research was designed as a cross – sectional descriptive study. Studied on 332 patients with f2DM in National Endocrinology Hospital. Results: The results showed: Prevalence of increased femoral artery IMT and atherosclerotic plaque were 32.8% and 22.3%, respectively. Prevalence of increased IMT and atherosclerotic plaque, which were the highest in group of 60 – 69 years and the lowest in group of less 40 years old were a differences in groups of age. Prevalence of atherosclerotic plaque in male was significantly higher than female (64,9% vs 35,1%). Prevalence of increased IMT and atherosclerotic plaque of patients with hypertention was significantly higher that of patients with nonhypertention (p < 0,05). The rate of atherosclerotic plaque in patients with hypertention was significantly higher that of patients with normal glucose (p < 0,05).

Keywords:firstly-diagnosed  type 2 diabetes mellitus, increased intima-media thickness (IMT) and atherosclerotic plaque, femoral artery.

TÓM TẮT

Đặt vấn đề: Bệnh đái tháo đường týp 2 để lại nhiều biến chứng nặng nề, một trong các biến chứng của bệnh là tổn thương động mạch chi dưới dẫn đến nguy cơ phải cắt cụt chi nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Siêu âm Doppler là phương tiện chẩn đoán hình ảnh phổ biến hiện nay để đánh giá bệnh mạch máu vì có thể đo được các lớp của thành động mạch và kích thước của các mảng vữa xơ, đo được tốc độ dòng máu nên có thể đánh giá được các tắc nghẽn động mạch với độ chính xác cao. Động mạch đùi là đoạn dễ dàng cho việc khảo sát cả về kích thước và cấu trúc, đồng thời động mạch đùi chung cũng là đoạn có tỷ lệ tổn thương cao trong bệnh lý động mạch ngoại vi ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. Mục tiêu: Khảo sát tỷ lệ dày nội trung mạc và vữa xơ của động mạch đùi chung bằng siêu âm Doppler mạch và mối liên quan với một số đặc điểm của bệnh nhân đái tháo đường týp 2 chẩn đoán lần đầu tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 332 bệnh nhân đái tháo đường týp 2 chẩn đoán lần đầu tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương. Kết quả: Tỷ lệ bệnh nhân có dày nội mạc động mạch đùi là 32,8%, tỷ lệ bệnh nhân có vữa xơ động mạch đùi là 22,3%. Có sự khác biệt về tỷ lệ bệnh nhân bị dày thành động mạch đùi và vữa xơ động mạch đùi ở các nhóm tuổi khác nhau (nhóm tuổi có tỷ lệ dày động mạch và vữa xơ động mạch cao nhất là 60 – 69 tuổi, thấp nhất là dưới 40 tuổi). Nhóm bệnh nhân nam (64,9%) có tỷ lệ vữa xơ mạch cao hơn có ý nghĩa so với nhóm bệnh nhân nữ giới (35,1%). Nhóm bệnh nhân có tăng huyết áp có tỷ lệ dày nội mạc động mạch và vữa xơ động mạch cao hơn so với nhóm bệnh nhân không tăng huyết áp (p < 0,05). Nhóm bệnh nhân có tăng glucose máu tỷ lệ vữa xơ động mạch cao hơn so với nhóm bệnh nhân không tăng glucose (p < 0,05). Kết luận: Tỷ lệ bệnh nhân có dày nội mạc động mạch đùi là 32,8%, tỷ lệ bệnh nhân có vữa xơ động mạch đùi là 22,3%. Bệnh nhân namcó tỷ lệ vữa xơ mạch cao hơn nữ, nhóm tuổi có tỷ lệ dày động mạch và vữa xơ động mạch cao nhất là 60 – 69 tuổi. Tỷ lệ bệnh nhân vữa xơ động mạch đùi cao hơn ở nhóm bệnh nhân có tăng huyết áp và/hoặc tăng glucose máu.

Từ khóa:Đái tháo đường týp 2 chẩn đoán lần đầu, dày nội trung mạc, vữa xơ động mạc, động mạch đùi.

Chịu trách nhiệm chính:Lê Đình Tuân

Ngày nhận bài: 01/4/2019

Ngày phản biện khoa học: 16/4/2019

Ngày duyệt bài: 30/4/2019

1.ĐẶT VẤN ĐỀ

Đái đái tháo đường týp 2 chiếm tỉ lệ 90 – 95% trong số bệnh nhân bị đái tháo đường [1]. Bệnh để lại nhiều biến chứng nặng nề, một trong các biến chứng của bệnh là tổn thương động mạch chi dưới dẫn đến nguy cơ phải cắt cụt chi nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời [12]. Tổn thương mạch máu không phải là tổn thương đặc hiệu của bệnh đái tháo đường týp 2 nhưng lại thường gặp, xảy ra sớm và rất nghiêm trọng. Siêu âm Doppler là phương tiện có thể nhìn thấy và đo được các lớp của thành động mạch và kích thước của các mảng vữa xơ, đo được tốc độ dòng máu nên có thể đánh giá được các tắc nghẽn động mạch với độ chính xác cao. Động mạch đùi chung là đoạn dễ dàng cho việc khảo sát cả về kích thước và cấu trúc, đồng thời động mạch đùi chung cũng là đoạn có tỷ lệ tổn thương cao trong bệnh lý động mạch ngoại vi. Trong vài thập kỷ gần đây trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề này nhưng ở nước ta chưa có nhiều công trình nghiên cứu công bố về siêu âm động mạch đùi chung trong đái tháo đường, đặc biệt là ở đối tượng đái đái tháo đường týp 2 chẩn đoán lần đầu. Vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài này nhằm mục tiêu: Khảo sát tỷ lệ dày nội trung mạc và vữa xơ của động mạch đùi chung bằng siêu âm Doppler mạch và mối liên quan với một số đặc điểm của bệnh nhân đái tháo đường týp 2 chẩn đoán lần đầu tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương.

2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là bệnh nhân (BN) đái tháo đường (ĐTĐ) týp 2 chẩn đoán lần đầu tại bệnh viện Nội tiết Trung ương, từ tháng 01/2016 đến tháng 05/2018.

* Tiêu chuẩn chọn đối tượng nghiên cứu: BN ĐTĐ týp 2 chẩn đoán lần đầu, đồng ý tham gia nghiên cứu và thu thập đủ các chỉ tiêu nghiên cứu.

* Tiêu chuẩn loại khỏi nghiên cứu: BN ĐTĐ týp 2 đã được điều trị.BN có tiền sử hoặc hiện tại có các bệnh tim mạch kèm theo như: bệnh tim bẩm sinh, bệnh van tim, cơ tim gây rối loạn huyết động, bệnh suy van tĩnh mạch. BNđang dùng các thuốc: giảm lipid máu, chống đông trong vòng 1 tháng trở lại đây.BN đang bị các bệnh cấp tính, bệnh ác tính, các bệnh về máu kèm theo gây tắc mạch hoặc thiếu máu nặng.BN bị ĐTĐ týp 1, ĐTĐ thai kỳ và ĐTĐ týp khác.BN cắt cụt chi hoặc tháo khớp từ cổ chân trở lên. BN không hợp tác, không đủ chỉ tiêu nghiên cứu.

2.2. Phương pháp nghiên cứu

* Thiết kê nghiên cứu:hồi cứu, tiến cứu mô tả cắt ngang.

* Chọn mẫu nghiên cứu:bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện.

* Cỡ mẫu: tính theo công thức: n = Z² (1-α/2) P(1-P)/d². trong đó:Z: mức ý nghĩa thống kê: 1,96; P: tỷ lệ ĐTĐ chẩn đoán lần đầu ước tính 0,3, d: độ chính xác tuyệt đối mong muốn: 0,05, thay số được n = 322 BN, thực tế chúng tôi thu thập được 332 BN ĐTĐ týp 2 chẩn đoán lần đầu.

* Nội dung nghiên cứu

– Khám lâm sàng: tuổi, giới, chiều cao, cân nặng, BMI. Khám toàn diện các cơ quan hô hấp, toàn hoàn, tiêu hóa, thận…

– Các xét nghiệm cơ bản: glucose máu lúc đói,HbA1c, SGOT, SGPT, ure, creatinin.

– Siêu âm Doppler động mạch (ĐM) đùi chung hai bên phải và trái: sử dụng máy siêu âm Doppler màu Philip HD 11 XE. BN nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng, tư thế thoải mái.ĐM được thăm dò từ trên xuống dưới, có so sánh và đối chiếu 2 bên.

Vị trí đặt đầu dò bắt đầu từ dưới cung đùi, di chuyển đầu dò theo hướng đi của ĐM đùi chung cho đến vị trí phân chia thành ĐM đùi nông và ĐM đùi sâu. Sử dụng các kỹ thuật siêu âm: 2D, TM, Doppler xung, Doppler màu và Doppler liên tục để đánh giá các thay đổi về mặt hình thái, chức năng và ghi nhận các thông số. Đo độ dày lớp nội trung mạc ĐM đùi chung trên siêu âm 2D: đo theo phương pháp của Pignoli: đo bề dày nội trung mạch (IMT) ĐM đùi chung tại thành xa của ĐM cách chỗ phân chia thành ĐM đùi nông và ĐM đùi sâu 2cm nơi không có mảng vữa xơ (MVX). IMT là khoảng cách giữa rìa trên của lớp nội mạc ĐM cho đến rìa trên của đường ranh giới lớp ngoại mạc, đơn vị là mm [11].

– Tiêu chuẩn sử dụng trong nghiên cứu

+Tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ theo khuyến cáo ADA năm 2015 [6].

+ Đánh giá thừa cân béo phì theo Hiệp hội ĐTĐ Châu Á – Thái Bình Dương 2000.

+ Phân loại tăng huyết áp theo Hội tăng Huyết áp và Tim mạch châu Âu (2013).

+ Hút thuốc lá: người thuốc lá thường xuyên khi hút > 10 điếu/ngày liên tục trong 2 năm.

+ Đánh giá bề dày nội mạc ĐM đùi theo Hội Tim Mạch Châu Âu (2003): bình thường IMT ĐM < 1mm; dày khi 1 ≤ IMT < 2mm; vữa xơ ĐM đùi khi IMT ≥ 2mm.

2.3. Xử lý số liệu:Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 16.0

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Bảng 1: Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi và giới tính

Đa số BN có độ tuổi từ 50 – 59 (35,5%), trên 70 tuổi chiếm tỷ lệ ít nhất (4,2%), tuổi trung bình mắc bệnh của nữ cao hơn của nam (p<0,001).

Bảng 2: Tình trạng béo phì và thừa cân

Không có sự khác biệt về tỷ lệ các nhóm thể trạng và chỉ số khối cơ thể trung bình giữa nam và nữ (p>0,05), tỷ lệ BN có thừa cân béo phì là 42,5%.

Bảng 3: HbA1c và mức glucose máu trung bình

Nồng độ HbA1c và glucose máu trung bình ở nam cao hơn so với nữ (p<0,05). Đa số bệnh nhân có mức HbA1c ≥ 6,6 (91,4%), tỷ lệ BN có tăng glucose máu là 86,7%.

Biểu đồ 1: Tỷ lệ bệnh nhân dày nội trung mạc và vữa xơ động mạch đùi

Tỷ lệ BN ĐTĐ týp 2 có dày nội mạc ĐM đùi là 32,8% (109/332 BN). Tỷ lệ BN ĐTĐ týp 2 có vữa xơ ĐM là 22,3% (74/332 BN).

Bảng 4: Liên quan giữa tỷ lệ dày nội mạc động mạch và vữa xơ động mạch với tuổi

Có sự khác biệt về tỷ lệ BN bị dày thành ĐM đùi và vữa xơ ĐM đùi ở các nhóm tuổi khác nhau. Nhóm tuổi có tỷ lệ dày ĐM và vữa xơ ĐM cao nhất là 60-69 tuổi.

Bảng 5. Liên quan giữa tỷ lệ dày nội mạc động mạch và vữa xơ động mạch với giới,

tăng huyết áp và hút thuốc lá

Nhóm BN ĐTĐ týp 2 nam có tỷ lệ vữa xơ ĐM cao hơn có ý nghĩa so với nhóm BN nữ giới. Nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng huyết áp có tỷ lệ dày nội mạc ĐM và vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng huyết áp (p < 0,05).

Bảng 6. Liên quan giữa tỷ lệ dày nội mạc động mạch và vữa xơ động mạch

với BMI và glucose máu

Nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng glucose máu thì tỷ lệ vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng glucose (p < 0,05). Không có sự khác biệt tỷ lệ dày nội mạc ĐM và vữa xơ ĐM ở các nhóm BMI khác nhau (p>0,05).

4. BÀN LUẬN

Nội trung mạc từ lâu đã được xem như một cơ quan nội tiết, tham gia vào đảm bảo chức năng huyết động của thành mạch. Nội trung mạc là nơi tiếp xúc trực tiếp với dòng máu, vì vậy cũng là nơi tấn công đầu tiên của tổn thương vữa xơ ĐM nên nội trung mạc có cùng yếu tố nguy cơ với vữa xơ ĐM [9]. Kết quả nghiên cứu này thấy tỷ lệ BN ĐTĐ týp 2 có dày nội mạc ĐM đùi là 32,8% (109/332 BN), tỷ lệ BN ĐTĐ týp 2 có vữa xơ ĐM đùi là 22,3% (74/332 BN). Nghiên cứu này phù hợp với hầu hết các tác giả khác ở trong và ngoài nước như: Hồ Sỹ Thống, Trần Hồng Nghị và Đặng Đình Trọng (2005) thấy bề dày nội trung mạc ở ĐM đùi của nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng huyết áp lớn hơn so với nhóm BN ĐTĐ týp 2 không kèm theo tăng huyết áp (p < 0,05) [3]. Vũ Thị Hà Ninh (2011) cho thấy bề dày nội trung mạc trung bình ở ĐM đùi, ĐM khoeo của nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng huyết áp cao hơn so với nhóm BN không tăng huyết áp, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.

Bệnh ĐTĐ và tuổi luôn là hai yếu tố nguy cơ ảnh tới bề dày nội trung mạc ĐM và vữa xơ ĐM qua đó gián tiếp ảnh hưởng tới huyết động của dòng máu. Kết quả nghiên cứu cho thấy: có sự khác biệt về tỷ lệ BN bị dày thành ĐM đùi và vữa xơ ĐM đùi ở các nhóm tuổi khác nhau, nhóm tuổi có tỷ lệ dày ĐM và vữa xơ ĐM cao nhất là 60 – 69 tuổi, thấp nhất là dưới 40 tuổi. Nguyễn Hải Thủy (1996) thấy tỷ lệ tổn thương ĐM hai chi dưới ở BN ĐTĐ týp 2 tăng dần theo tuổi và xảy ra sớm hơn so với người không bị ĐTĐ trung bình khoảng 10 năm [4].Vũ Thị Hà Ninh (2011) thấy vận tốc trung bình của các ĐM đùi, khoeo ở BN ĐTĐ týp 2 dưới 60 tuổi thấp hơn nhóm BN từ 60 tuổi trở nên. Bề dày nội trung mạc trung bình của các ĐM đùi, khoeo, mu chân, chày trước, chày sau và mác ở BN < 60 tuổi thấp hơn so với nhóm BN ≥ 60 tuổi, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê [2]. Một nghiên cứu lựa chọn ngẫu nhiên những người dân 45 tuổi, bề dày nội trung mạc ĐM cảnh gốc trung bình vào khoảng 0,6mm, sự tăng sinh lý bề dày nội trung mạc ĐM cảnh gốc theo tuổi đo được vào khoảng 0,01 mm/năm trong dân chúng chung và 0,03 – 0,06 mm/năm ở BN bị bệnh tim thiếu máu [10]. Belcaro G. và cộng sự (1995) khi theo dõi tiến triển của vữa xơ ĐM cận lâm sàng trong 6 năm và đánh giá bề dày nội trung mạc trung bình tại vị trí chia đôi ĐM cảnh và ĐM đùi đã kết luận phương pháp đo bề dày nội trung mạc có thể chứng minh sự tiến triển của nội mạc mạch liên quan đến tuổi già của quần thể [7].

Kết quả nghiên cứu này cũng cho thấy có mối liên quan giữa tỷ lệ dày nội trung mạc ĐM và vữa xơ ĐM với giới tính. Depairon M. và cộng sự (2010) thực hiện đo bề dày nội trung mạc ĐM đùi ở nhóm 98 người khỏe mạnh có độ tuổi từ 20 đến 60 và không có bất kỳ một yếu tố nguy cơ nào của bệnh vữa xơ ĐM thì thấy bề dày nội trung mạc trung bình là 0,543 ± 0,063mm ở nữ và 0,562 ± 0.074mm ở nam giới. Mức tăng bề dày nội trung mạc là 0,0012 mm/năm đối với nữ và 0,0031 mm/năm đối với nam, cũng trong nghiên cứu này cho thấy bề dày nội trung mạc trung bình của ĐM cảnh lần lượt ở nữ và nam là 0,556 ± 0,057 mm và 0,573 ± 0,070 mm; mức gia tăng hàng năm của bề dày nội trung mạc lần lượt ở nữ và nam là 0,0018 mm và 0,0034 mm, bề dày nội trung mạc gia tăng dần theo tuổi và phụ thuộc vào giới [8].

Theo kết quả nghiên cứu ở nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng huyết áp có tỷ lệ dày nội mạc ĐM và vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng huyết áp (p < 0,05).Hồ Sỹ Thống (2005) thấy bề dày nội trung mạc trung bình ở ĐM đùi của BN ĐTĐ týp 2 có tăng huyết áp (0,97 ± 0,24mm) lớn hơn so với BN tăng huyết áp không kèm với ĐTĐ týp 2 (0,83 ± 0,2mm), (p < 0,05). Điều này cho thấy tác dụng hiệp đồng của bệnh ĐTĐ cùng tăng HA làm cho tổn thương ĐM đùi nặng nề hơn [3].Nghiên cứu của Zanchetti A. và cộng sự (1998) cho thấy bề dày nội trung mạc tăng đáng kể ở đối tượng có huyết áp ở ngưỡng giới hạn trên của huyết áp so với nhóm chứng không cao huyết áp [12].Deklunder G. và cộng sự khi nghiên cứu về bề dày nội trung mạc ở BN tăng huyết áp cho thấy tăng 0,06 đến 0,25 mm so với người bình thường cùng tuổi, tăng dày thành có thể xem như một đáp ứng phù hợp chống lại sức ép lên thành mạch dưới hiệu quả của tăng áp lực trong mạch, nhờ dày thành mà áp lực này có thể giảm hoặc được bình thường hoá.

Kết quả nghiên cứu này cũng cho thấy ở nhóm BN ĐTĐ týp 2 có tăng glucose máu thì tỷ lệ vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng glucose (p < 0,05).  Tác giả Nguyễn Khoa Diệu Vân (2010) khi đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị tích cực trong ngăn ngừa các yếu tố nguy cơ đối với bệnh lý mạch máu lớn ở BN ĐTĐ týp 2 mới phát hiện cho rằng: phương pháp điều trị tích cực với kiểm soát chặt glucose máu và các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu sẽ cải thiện chức năng nội mạc mạch máu tốt hơn so với nhóm không tuân thủ điều trị, mặc dù chưa thấy thay đổi có ý nghĩa bề dày nội trung mạc mạch máu giữa hai nhóm tuân thủ điều trị và không tuân thủ điều trị [5]. Bùi Phú Quang (2011) nghiên cứu trên 68 BN ĐTĐ týp 2 cũng thấy rằng bề dày nội trung mạc trung bình ở ĐM đùi chung của BN ĐTĐ týp 2 có kiểm soát HbA1c ở mức kém là (1,28 ± 0,41mm) cao hơn so với nhóm có kiểm soát HbA1c ở mức tốt và chấp nhận (1,03 ± 0,31mm) nhưng không có ý nghĩa, ( p> 0,05).

5. KẾT LUẬN

Qua nghiên cứu 332 BN ĐTĐ týp 2 chẩn đoán lần đầu chúng tôi rút ra một số kết luận sau:

Tỷ lệ BN ĐTĐ týp 2 có dày nội mạc động mạch đùi là 32,8%, tỷ lệ BN có vữa xơ động mạch đùi là 22,3%.

Có sự khác biệt về tỷ lệ BN bị dày thành ĐM đùi và vữa xơ động mạch đùi ở các nhóm tuổi khác nhau, nhóm tuổi có tỷ lệ dày ĐM và vữa xơ động mạch cao nhất là 60 – 69 tuổi, thấp nhất là dưới 40 tuổi. Nhóm BN nam có tỷ lệ vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN nữ giới.Nhóm BN có tăng huyết áp có tỷ lệ dày nội mạc ĐM và vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng huyết áp (p < 0,05). Nhóm BN có tăng glucose máu thì tỷ lệ vữa xơ ĐM cao hơn so với nhóm BN không tăng glucose (p < 0,05).

Không có sự khác biệt tỷ lệ dày nội mạc ĐM và vữa xơ ĐM ở các nhóm BMI khác nhau và tình trạng hút thuốc lá (p>0,05).

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Thy Khuê và Nguyễn Thị Bích Đào (2009).Phân loại đái tháo đường. Khuyến cáo về bênh ĐTĐ, NXB Y học, tr. 15 – 18.
2. Vũ Thị Hà Ninh và Trần Hữu Dàng (2011) “Nghiên cứu đặc điểm siêu âm của động mạch hai chi dưới ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2, Luận văn thạc sĩ y học, Đại học Y dược Huế”.
3. Hồ Sỹ Thống và cs (2005) “Một số biến đổi hình thái và vận tốc dòng chảy động mạch đùi trên siêu âm Doppler màu ở bệnh nhân tăng huyết áp nguyên phát có đái tháo đường phối hợp”, Tạp chí y học thực hành (3), tr. 82 – 83.
4. Nguyễn Hải Thủy (1996) “Nghiên cứu tổn thương động mạch cảnh và động mạch hai chi dưới ở bệnh nhân đái tháo đường không phụ thuộc Insulin bằng siêu âm phát hiện sớm vữa xơ động mạch, Luận văn phó tiến sĩ, Đại học Y Hà Nội”.
5. Nguyễn Khoa Diệu Vân (2010) “Đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị tích cực trong ngăn ngừa các yếu tố nguy cơ đối với bệnh lý mạch máu lớn ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2 mới phát hiện”. Tap chí Y dược lâm sàng. 108(4): p. 16-21.
6. American diabetes association (ADA) (2015) “Standards of Medical Care in Diabetes “. Diabetes.
7. Belcaro B., Nicholaides, Laurora G. et al (1996) “Ultrasound Morphology Classification of the Artarical Wall and Cardiovascular Events in a 6-year Follow-up study”.Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 16: p. 8851-8856.
8. Depairon M. et al (2010) “Cardiovascular risk prediction with ultrasound”. Cardiovascular Mwdicine 2010. 13(9): p. 255-264.
9. Festa A. et al (2000) “Inflammation and microalbuminuria in nondiabetic and type 2 diabetic subjects: the insulin resistance atherosclerosis study”.Kidney Int. 58(4): p. 1703 – 1710.
10. Lehmann E. D., Eiley, Clarkson P. et al (1997) “Non – invasive assessment of cardiovascular disease in diabetes mellitus”. Lancet. 350(suppl I): p. 14 – 19.
11. Pignoli P., et al (1986) “Intimal plus media thikness of the arterial wall: a direct measurement with ultrasound imaging”. Circulation, 74. p. 1399-1406.
12. Zanchetti A. et al (1998) “Rick factors associted with alterations in carotid intima-media thickness in hypertension: measurebaseline data from the European Lacidipine Study on Atherosclerosis”.J Hypertens 1998. 16: p. 949 – 961.