Cocktail kháng thể đơn dòng trị COVID-19

Hội Nội tiết & Đái tháo đường Miền Trung 09/04/2022 .Bài tham khảo, Bài viết tham khảo 924 Views

EVUSHELD: COCKTAIL KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG TRỊ COVID-19

TS.BS Trần Bá Thoại

I. LỜI MỞ

Cũng như mọi căn bệnh lây nhiếm, xử lý COVID-19 cũng cần 3 khâu: chặn lan truyền, ngừa lây nhiếm, và điều trị ca bệnh.

Trong 6 nhóm thuốc điều trị COVID-19, kháng thể đơn dòng là cách gây miễn dịch thụ động nhanh, đặc hiệu và hiệu quả trên thực tế lâm sàng.

Hiện nay, thuốc Evusheld, dạng kết hợp 2 kháng thể đơn dòng tixagevimab (AZD8895) và cilgavimab (AZD1061), của hãng dược phẩm AstraZeneca tỏ ra rất hiệu quả, nên được nhiều nước, trong đó có Việt Nam, phê chuẩn cho sử dụng.

II. KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG

1. ĐỊNH DANH

Kháng thể đơn dòng, monoclonal antibody, là kháng thể được sinh tổng hợp từ một dòng tế bào lympho B duy nhất, có ái lực cao với một yếu tố kháng nguyên (epitope) của tác nhân gây bệnh, trong phòng thí nghiệm.

Kháng thể đơn dòng có các chức năng tác động tương tự kháng thể tự nhiên như trung hòa mầm bệnh, gắn kết (opsonin hóa) kháng nguyên hỗ trợ thực bào; kích hoạt bổ thể…

Khác với các kháng thể đa dòng tạo ra bởi nhiều dòng tế bào máu, có khả năng liên kết với nhiều epitope khác nhau; các kháng thể đơn dòng chỉ có ái lực đơn dòng liên kết cùng với cùng một epitope được nó nhận diện.

2. QUY TRÌNH SẢN XUẤT

Quy trình sản xuất qua 4 công đoạn sau:

(1) Tiêm kháng nguyên vào chuột, sau đó phân lập các tế bào B ở lách có khả năng sản xuất kháng thể chống lại kháng nguyên này.

(2) Kết hợp các tế bào lách này với các tế bào u tuỷ (myeloma cell) để tạo ra các tế bào lai có khả năng nhân đôi và tổng hợp kháng thể không giới hạn.

(3) Các dòng tế bào (clone) sẽ được sàng lọc và lựa chọn tùy vào tính đặc hiệu kháng nguyên và phân lớp kháng thể.

(4) Chọn dòng tế bào để nuôi cấy, sản xuất số lượng lớn và chiết tách kháng thể.

3. CÁC ỨNG DỤNG

Cũng như SAT, SAD, SAV, BIG (botulism immune globulin), kháng thể đơn dòng là cách gây miễn dịch thụ động bằng cách đưa các kháng thể ngoại lai đặc hiệu vào cơ thể để chống lại mầm bệnh tương ứng.

Ở Mỹ, đến năm 2019, FDA đã cấp phép cho hơn 80 kháng thể đơn dòng, sử dụng chủ yếu trong các lĩnh vực ung thư, khớp học, huyết học.

(1) Ung thư

Các kháng thể đơn dòng liên kết đặc hiệu với các kháng nguyên của tế bào ung thư, tạo phản ứng miễn dịch chống lại tế bào ung thư đích.

(2) Bệnh tự miễn

Infliximab và adalimumab trong bệnh viêm khớp dạng thấp, viêm ruột xuyên thành mạn tính, viêm cột sống dính khớp, viêm loét đại tràng nhờ vào khả năng liên kết và ức chế TNF-α.

Basiliximab và daclizumab ức chế IL-2 trên tế bào T được hoạt hóa, do đó chúng giúp ngăn ngừa thải ghép cấp tính trong ghép thận.

Omalizumab ức chế immunoglobulin E (IgE) ở người và cực kỳ hữu ích trong điều trị hen suyễn dị ứng từ trung bình đến nặng.

(3) Nhiễm virus

Gồm các kháng thể đơn dòng như: bavituximab, casivimab, palivizumab, imdevimab…

4. KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG TRONG COVID-19

Con người chủ động tạo ra kháng thể chống lại SARS-CoV-2 sau khi tiêm vaccine ngừa COVID-19, hay hồi phục bệnh, là cách gây miễn dịch chủ động (active immmunization).

Các nhà khoa học chủ động tạo ra kháng thể đơn dòng trong phòng thí nghiệm để truyền vào cơ thể để phòng ngừa và điều trị COVID-19, là cách gây miễn dịch thụ động (passive immmunization).

Bộ gen SARS-CoV-2 mã hóa 4 protein cấu trúc chính là: protein gai (S), protein màng (M), protein vỏ (E), nucleocapsid (N) và các protein phụ, phi cấu trúc khác. Protein gai S lại có 2 tiểu đơn vị là S1 và S2, trung gian giúp virus gắn kết vào màng, xâm nhập vào tế bào vật chủ qua thụ thể ACE2. Nhiều hãng dược phẩm đã phát triển cách sản xuất các kháng thể đơn dòng gắn vào các protein S để điều trị, dự phòng COVID-19.

III. EVUSHELD: COCTAIL KHÁNG THỂ ĐƠN DÒNG TRỊ COVID

Evusheld kết hợp 2 kháng thể đơn dòng tixagevimab (AZD8895) và cilgavimab (AZD1061). Với công nghệ độc quyền của AstraZeneca, Evusheld có thời gian bán hủy và khả năng bảo vệ lên tới 12 tháng chỉ sau 1 lần tiêm bắp. Đồng thời, Evusheld cũng tập trung với nồng độ cao ở niêm mạc vùng mũi hầu và giảm nguy cơ các bệnh lý liên quan đến miễn dịch như hiện tượng tăng cường bệnh tật phụ thuộc kháng thể (antibody-dependent enhancement of disease).

Kết quả từ thử nghiệm điều trị ngoại trú TACKLE giai đoạn III (n=903) đã chứng minh kháng thể đơn dòng Evusheld làm giảm nguy cơ COVID-19 trở nặng hoặc tử vong rất cao so với giả dược.

Kết quả thử nghiệm lâm sàng pha 3, Evusheld giúp giảm 83% nguy cơ mắc COVID-19 có triệu chứng và giảm 88% nguy cơ trên nếu bệnh nhân dùng trong vòng 3 ngày kể từ khi khởi phát triệu chứng khởi phát.

Dữ liệu tiền lâm sàng mới nhất cho thấy bộ đôi kháng thể tixagevimab (AZD8895) và cilgavimab (AZD1061) duy trì được hiệu quả trung hòa chống lại biến thể Omicron đang gây lo ngại trên toàn thế giới.

Hiện tại, FDA đã phê duyệt sử dụng khẩn cấp EUA thuốc Evusheld để dự phòng trước phơi nhiễm. Hãng dược phẩm AstraZeneca đang nộp hồ sơ lên FDA cho chỉ định điều trị ngoại trú COVID-19.

Mới đây, Cơ quan Quản lý Dược phẩm châu Âu (EMA) đã cho phép mở rộng đối tượng sử dụng kháng thể đơn dòng Evusheld của AstraZeneca cho phần lớn người dân, chỉ yêu cầu về độ tuổi từ 12 và cân nặng từ 40 kg.

IV. BÀN VÀ KẾT

Hệ miễn dịch của cơ thể con người có hai loại: (1) Miễn dịch chủ động gồm miễn dịch bẩm sinh và miễn dịch thích ứng là kháng thể có được sau khi cơ thể tiếp xúc mầm bệnh, mắc bệnh, hoặc do tiêm chủng vaccine; và (2) Miễn dịch thụ động là cung các kháng thể ngoại lai chống lại bệnh.

Trẻ sơ sinh nhận kháng thể từ mẹ, huyết thanh kháng độc (SAT, SAD, SAV, BIG…), kháng thể đơn dòng là những cách gây miễn dịch thụ động.

Ưu điểm lớn nhất của miễn dịch thụ động nói chung, và kháng thể đơn dòng như Evusheld là khả năng bảo vệ ngay lập tức không phải chờ thời gian để hệ miễn dịch sinh tổng hợp đủ lượng kháng thể cần thiết.

Kháng thể thường là các globulin trọng lượng phân tử lớn, do đó các kháng thể đơn dòng cũng có thể có các tác dụng không mong muốn, tác dụng phụ, khi cơ thể quá mẫn cảm với các hoạt chất hay bất kỳ thành phần nào của thuốc.

Hiện nay, các khảo sát, thống kê cho thấy, Evusheld của AstraZeneca dung nạp khá tốt, ít tác dụng phụ, và nếu có cũng thường nhẹ như sốt, đau đầu, nhức mình mẩy…Do đó, FDA, EMA, CDC nhiều nước khuyến cáo dùng Evusheld, đặc biệt cho những người suy giảm miễn dịch, đang bệnh, chống chỉ định tiêm vaccine…

V. THAM KHẢO

[1] Monoclonal antibody

https://en.wikipedia.org/wiki/Monoclonal_antibody

[2] Anti-SARS-CoV-2 Monoclonal Antibodies

https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/therapies/anti-sars-cov-2-antibody-products/anti-sars-cov-2-monoclonal-antibodies/

[3] Monoclonal Antibodies: A Treatment Option for COVID-19

https://www.upmc.com/coronavirus/monoclonal-antibodies

[4] Anti-SARS-CoV-2 Monoclonal Antibodies

https://www.idsociety.org/covid-19-real-time-learning-network/therapeutics-and-interventions/monoclonal-antibodies/

[5] COVID-19 Monoclonal Antibodies

https://www.cms.gov/monoclonal

[6] Those at highest risk for severe COVID-19 often least likely to get monoclonal antibodies